تا قبل از همه گیری ویروس کرونا، پزشکان همواره از ویروس HIV به عنوان پیچیده‌ترین ویروس موجود در دنیا یاد می‌کردند. این بیماری که روزانه حدودا 5000 نفر را در جهان آلوده کرده و زندگی‌شان را برای همیشه تحت تاثیر قرار می‌دهد، با آگاهی بخشی و همکاری جمعی قابل مهار شدن است. با ما در این مقاله همراه باشید تا هر آنچه را که لازم است، در مورد این بیماری بدانید.

HIV چگونه بدن را درگیر می‌کند؟

تا امروز حدود 70 میلیون نفر به HIV مبتلا شده و تقریبا نیمی از آن‌ها در اثر این بیماری فوت کرده‌اند. این ویروس که 4 دهه از کشف آن می‌گذرد تا کنون درمان قطعی‌ای ندارد و بهترین راه برای مقابله با آن پیشگیری است. برای پیشگری باید ابتدا بدانیم که چگونه به این بیماری مبتلا خواهیم شد؟

HIV مخفف شده ویروسی با نام Human immunodeficiency virus، یعنی ویروس نقص ایمنی است. ابتلا به این بیماری سه مرحله دارد.

1.مرحله اول: ورود ویروس به بدن میزبان-عفونت حاد

ویروس‌ها برای تولید مثل به یک سلول زنده نیاز دارند. HIV یک رترو ویروس است، که به معنای ساده، یعنی ویروس بعد از ورود به بدن میزبان، به یک سلول می‌چسبد، وقتی اتصال انجام شد، این ویروس محتویات خود را که شامل RNA و آنزیم‌های دیگر است به درون سلول میزبان منتقل می‌کند. RNA ویروس بعد از ورود به سلول به DNA آن حمله کرده و در واقع کد ژنتیکی سلول را تغییر داده و باعث جهش آن می‌شود. اما سلول بدن متوجه این تغییر نشده و با جهش جدید شروع به تکثیر می‌کند. در واقع به این شکل سبب تکثیر و ازیاد جمعیت ویروس در تمام بدن و آلودگی سایر سلول های سالم می شود

اما HIV به کدام دسته از سلول‌های بدن حمله می‌کند؟

HIV سلول‌های گلبول سفید را به عنوان میزبان انتخاب می‌کند که در واقع ستون اصلی سیستم ایمنی بدن هستند و دقیقا به همین دلیل است که این بیماری را نقص سیستم ایمنی می‌نامند. گلبول‌های سفید انواع فراوانی دارند که برای آشنایی با بیماری HIV بهتر است با نوع گلبول‌های سفید کمک کننده T، آشنا باشید چرا که ویروس به این گلبول ها حمله می‌کند. گلبول‌های کمک کننده T، هنگامی که یک عفونت وارد بدن می‌شود آن را شناسایی کرده و دستور می‌دهند که برای مقابله با این نوع از عفونت کدام نوع از گلبول‌های سفید باید وارد عمل شوند، در واقع نقش فرمانده گلبول‌های سفید را ایفا می‌کنند.

هنگامی که ویروس HIV به این سلول‌ها حمله می‌کند، در واقع فعالیت سایر گلبول‌های سفید هم مختل شده و سیستم ایمنی ناتوان می‌شود. به همین دلیل در 2-4 هفته بعد از ورود این ویروس به بدن، افراد علائمی شبیه به آنفولانزا را تجربه می‌کنند که به آن عفونت حاد می‌گویند.

2. مرحله دوم-عفونت مزمن

بعد از گذشتن دوره عفونت حاد، بیماری وارد مرحله عفونت مزمن می‌شود، یعنی ویروس در بدن در حال تکثیر شدن، اما با سرعت بسیار کمتر است. این تکثیر آنقدر ادامه پیدا می‌کند، تا بعد از گذشت میانگین حدودا 10 سال، این سلول‌های کمک کننده تعدادشان از حداقل هم کمتر ‌شود و بیمار وارد آخرین مرحله می‌شود.

3.مرحله سوم-ایدز Acquired immune deficiency syndrome

مرحله سوم بیماری را ایدز می‌گویند و مخفف Acquired immune deficiency syndrome است. واژه Acquired در این اصطلاح به معنی اکتسابی است، یعنی این مرحله از بیماری طی یک فرایند، کسب شده است. در حقیقت تعداد گلبول‌های سفید کمک کننده T، اگر به زیر 200 عدد در هر میکرولیتر برسد، به آن ایدز ‌می‌گویند.

اکثر افراد HIV و ایدز را یکسان می‌دانند در حالیکه ایدز آخرین مرحله از مبتلا شدن فرد به ویروس است و هرکسی که HIV داشته باشد الزاما مبتلا به ایدز نیست.

در این مرحله به علت اینکه سیستم ایمنی به حداقل دفاع خود رسیده، یک سری از بیماری‌ها و عفونت‌هایی که اصطلاحا به آن‌ها فرصت طلب می‌گویند به راحتی بیمار را از پای در می‌آورند. از رایج‌ترین این بیماری‌ها می‌توان به ذات‌الریه، سل و سرطان پوست اشاره کرد. در واقع این خود ویروس HIV نیست که بیمار را می‌کشد، بلکه سایر عفونت‌هایی که به خاطر ضعف سیستم ایمنی بر بدن غالب شده‌اند این کار را انجام می‌دهند. از زمان شروع مرحله ایدز به صورت میانگین سه سال به زندگی خود ادامه می‌دهد.

راه‌های انتقال این ویروس چیست؟

این ویروس از طریق سه مایع بدن یک فرد ناقل منتقل می‌شود. این مایعات عبارتند از: خون، ترشحات جنسی و شیر مادر.

بزاق دهان به هیچ عنوان راه انتقال نیست، چرا که سرشار از آنتی بادی است و بستر مناسبی برای HIV نخواهد بود. همچنین قطرات تنفسی، ادرار، مدفوع و عرق فرد ناقل هم راه انتقال محسوب نمی‌شود و نیازی به فاصله گرفتن و ضدعفونی کردن سطوح نیست.

بنابراین هر راهی که این سه مایع را منتقل کند می‌تواند جز راه‌های انتقال ویروس HIV محسوب شود. مثل استفاده از سوزن آلوده، آمیزش جنسی مراقبت نشده و شیر دادن مادر به کودک. البته هر کدام از این راه‌ها درصد نفوذ خود را دارند و این گونه نیست که با انجام هر کدام، فرد صد در صد به HIV مبتلا شود. مثلا در آمیزش جنسی مراقبت نشده، ریسک ابتلا خانم‌ها 0.08% و برای مردان 0.04% است.

تاریخچه پیدایش ویروس HIV چیست؟

اوایل دهه 80 میلادی در آمریکا، یک پزشک متخصص، 4 مراجعه کننده داشت که همگی آن‌ها در اثر قارچ بی خطری که به طور طبیعی در بدن همه افراد وجود دارد، به ذات الریه دچار شده‌اند و حتی چند نفر از آن‌ها فوت کردند. به تدریج پزشکان دیگری هم بیماری‌هایی مثل کاپوسی سارکوما، را که یک نوع نادر سرطان پوست است مشاهده کردند و به صورت اتفاقی تمامی این مراجعین مردان همجنسگرا بودند. به همین دلیل در ابتدا نام این بیماری را بیماری همجنسگرایان یا سرطان همجنسگرایان گذاشتند. بعد از مدتی مشاهده کردند که خانم‌ها، کودکان و مردان غیر همجنسگرا هم به این بیماری مبتلا می‌شوند و نام بیماری را Four H گذاشتند که شامل هموفیلی‌ها، هروئینی‌ها، همجنسگرایان و مهاجرین هائیتی بود.

اما بالاخره در سال 1984 در انستیتو پاستور فرانسه متوجه شدند که عامل این بیماری باید یک ویروس باشد، چون خونی که بیماران هموفیلی دریافت می‌کردند باکتری‌ها را فیلتر می‌کرد.

هرچند که این بیماری اولین بار در دهه 80 میلادی اپیدمی و شناخته شد، اما اولین نمونه خونی موجود از آن به سال 1959 میلادی باز می‌گردد که با مطالعه آن متوجه شدند این ویروس حدود سال 1908 به وجود آمده و در دهه 20 میلادی در کنگو اولین انسان را آلوده کرده است.

اما در مورد تاریخچه پیدایش این ویروس شایعات زیادی وجود دارد که اعتبار علمی ندارند. معتبرترین استدلال می‌گوید که دانشمندان متوجه وجود این بیماری در جامعه شامپانزه‌های آفریقا با نام SIV شده‌اند که کمی با HIV فرق دارد و می‌گویند این ویروس در بدن انسان تکامل یافته و تبدیل به HIV شده است. اما در مورد این موضوع که چگونه این بیماری به انسان منتقل شده دو نظریه وجود دارد.

نظریه اول می‌گوید که انسان به گونه‌ای در معرض گوشت و خون شامپانزه‌ها قرار گرفته است و نظریه دوم که جنجالی تر است به دهه پنجاه میلادی باز می‌گردد، هنگامی که سه دانشمند مشغول تحقیق برای ساخت واکسن فلج اطفال بودند، یکی آن‌ها نمونه‌های خود را از شامپانزه‌های کنگو دریافت کرده و همین، عامل درز کردن ویروس به انسان شده است.

این ویروس مانند هر ویروس دیگری در طی تکثیر خود جهش می‌یابد و تا کنون دو نوع اصلی HIV وجود دارد که با نام‌‌های HIV1 و HIV2 شناخته می‌شود. 90 درصد مبتلایان به HIV1 مبتلا هستند.

درمان HIV چگونه انجام می‌شود و چرا چالش برانگیز است؟

قبل از هر چیز باید بدانید که ابتلا به HIV به معنی پایان زندگی نیست و هر روزه پیشرفت‌های زیادی در زمینه درمان این بیماری انجام می‌شود. اما چرا پیدا کردن درمان برای این ویروس چالش برانگیز است؟

دو دلیل عمده برای این موضوع وجود دارد، اول اینکه ویروس HIV تبحر خاصی در پنهان شدن و فرار کردن از سیستم ایمنی و داروها دارد و دوم اینکه جهش‌های فراوانی می‌کند که باعث می‌شود هر دارویی تنها در یک مدت کوتاه روی روند تکثیر آن اثر بگذارد، البته این موارد در گذشته چالش‌های بیشتری را ایجاد می‌کرد. پزشکان در ابتدا تنها در مرحله ایدز و برای بیماری‌های فرصت طلب دارو تجویز می‌کردند که اثر چندانی نداشت، بعد از مدتی دارویی با نام AZT را کشف کردند که عوارض جانبی فراوانی به همراه داشت.

به طور کلی دو نوع درمان وجود دارد، نوع اول به نام استرلیزاسیون، به معنی پاک کردن کلی ویروس از بدن است و نوع دوم به نام فانکشنال یا کاربردی، به معنی کم کردن دوز ویروس در بدن به حدی است که حتی در آزمایش‌ها هم قابل مشاهده نباشد و بیمار بدون استفاده از دارو هم بتواند به زندگی خود ادامه دهد.

برای درمان HIV بیشتر تمرکز بر نوع دوم درمان و جلوگیری از تبدیل HIV به ایدز بوده است.

بعد از AZT، دانشمندان داروهای دیگری را کشف کردند که پیشرفت شگرفی برای بیماران محسوب می‌شد.

این مجموعه داروها به ترتیب باعث جلوگیری از اتصال ویروس به سلول، ترکیب RNA ویروس با DNA سلول و تکثیر ویروس می‌شوند. این داروهای ترکیبی در چرخه‌های مختلف زندگی ویروس تا حد زیادی جان بسیاری از بیماران را نجات می‌دهد و امروزه افراد با مصرف به موقع داروها وارد مرحله سوم بیماری نمی‌شوند. به این مجموعه داروها به اختصار ART (Antiretrovirale Therapie) گفته می‌شوند و هزینه بالایی، معادل حدودا 20 هزار دلار در سال دارند که البته این هزینه در ایران برای افراد مبتلا، تا آخر عمر رایگان خواهد بود.

تنها بیماری که به طور کامل از این ویروس نجات یافته، فردی ملقب به بیمار برلین است. افرادی در دنیا هستند که از نظر ژنتیکی به هیچ عنوان به HIV مبتلا نمی‌شوند، این بیمار با انجام جراحی پیوند مغز استخوان از یکی از این افراد توانست از این بیماری نجات پیدا کند. البته دلیل همه گیر نشدن این روش درمان، ریسک 70 درصدی مرگ و میر در این عمل جراحی است.

چگونه می‌توان این بیماری را ریشه کن کرد؟

شاید تا قبل از شیوع بیماری کرونا توضیح این مسئله کمی دشوار بود، اما امروزه همه ما از اهمیت تست با خبر هستیم. اگر همه افراد حاضر به انجام تست HIV شوند، هم در صورت ابتلا، جان خود را نجات می‌دهند و هم از انتقال آن به افراد دیگر جلوگیری می‌کنند. در نتیجه می‎‌توان به راحتی و با انجام آزمایش این بیماری را ریشه کن کرد. بهترین زمان برای انجام این تست، 3-6 ماه بعد از آلوده شدن است چرا که اگر زودتر انجام شود بیماری را نشان نخواهد داد. چالش اصلی در این موضوع ترس و خجالت افراد برای انجام تست است که در سال‌های اخیر دولت‌ها و افراد مشهور کمپین‌های زیادی را به مناسبت اول دسامبر و روز جهانی ایدز راه اندازی کرده‌اند که در آن‌ تلاش‌های فراوانی برای تشویق همگانی مردم به انجام این آزمایش کرده‌اند. امروزه رپید تست و همچنین انجام تست ناشناس هم برای تسریع و تشویق مردم به انجام این تست محیا شده است.